Haksız Arama Suçu Nedir? (TCK 120) Usulsüz arama polisi yaktı
Bu bir kimsenin üstünün veya eşyasının kamu görevlisi tarafından hukuka aykırı bir şekilde aranmasıyla vücut bulur.
Haksız arama suçu, TCK’da “Hürriyete Karşı Suçlar” bölümünde düzenlenmiş olup ancak kamu görevlisi tarafından işlenebilen özgü suçlardandır. Bu yüzden her polisin bu suçu bilip ona göre iş ve işlemlerini usulüne uygun yapması gerekmektedir.
TCK MADDE 120.– Madde metninde, bir kimsenin üstünü veya eşyasının hukuka aykırı olarak aranması, görevi kötüye kullanma suçundan bağımsız bir suç olarak tanımlanmıştır. Bu hüküm, 10.12.1948 tarihli Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Evrensel Bildirisi (madde 12), 4.11.1950 tarihli İnsan Haklarının ve Temel Özgürlüklerinin Korunmasına Dair Avrupa Sözleşmesi (madde 8, fıkra 1) ve Anayasamızın koruduğu özel hayatın gizliliğini belli bir surette ihlâlin yaptırımını oluşturmaktadır.
Haksız arama, mağdurun insan onuruna yönelik bir saldırı teşkil ettiği gibi özel hayatının gizliliğinin de ihlali ile sonuçlanabilir.
Kamu görevlisi
Hukuka aykırı bir şekilde bir kimsenin “eşyasının aranması” suretiyle.
Kamu görevlisi, haksız arama fiilini kasten işlemelidir. Suçun kasten işlenmesi, kamu görevlisinin yetkisiz olduğunu veya yetki sınırlarını aştığını bildiği halde mağdurun üstü veya eşyasını araması halinde söz konusu olur. Örneğinin, bir polis memurunun o mahalde görevli olmadığı halde bir kıraathaneye girerek insanların üstünü araması haksız arama suçu oluşturur.
Suç, taksirle işlenebilen bir suç olmadığından, taksirle yapılan arama işlemi neticesinde haksız arama suçu oluşmaz. Örneğin, arama kararında ismi belirtilen şahsın eşyası zannedilerek başkasına ait eşya yanlışlıkla arandığı takdirde haksız arama suçu oluşmaz.
Arama işlemi, kamu görevlisi tarafından uygulanabilen, mevzuat ile sınırları belirlenmiş adli veya idari bir işlemdir. Ceza mevzuatına göre “adli arama” ve “önleme araması” şeklinde ikiye ayrıalan arama işlemi; jandarma, polis, sahil güvenlik ve gümrük muhafaza kolluk görevlileri tarafından yerine getirilebilir.
Suç işlendikten sonra uygulanabilen adli arama işlemi kapsamında kişilerin üstü veya eşyasının aranması Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) m.116 ve devamı maddelerinde belli usul kurallarına riayet edilerek gerçekleştirilebilen bir koruma tedbiri türüdür.
Suçun işlenmesini önlemek amacıyla yapılan önleme araması, 2559 sayılı Polis Vazife ve Selahiyet Kanunu m.9 ve Adli ve Önleme Aramaları Yönetmeliği m.18 ve devamı maddelerine göre yapılmaktadır.
Kanuna göre özel güvenlik görevlilerinin aramaya ilişkin yetkileri şunlardır.
• Koruma ve güvenliğini sağladıkları alanlara girmek isteyenleri duyarlı kapıdan geçirme, bu kişilerin üstlerini dedektörle arama, eşyaları X-ray cihazından veya benzeri güvenlik sistemlerinden geçirme,
• Toplantı, konser, spor müsabakası, sahne gösterileri ve benzeri etkinlikler ile cenaze ve düğün törenlerinde kimlik sorma, duyarlı kapıdan geçirme, bu kişilerin üstlerini dedektörle arama, eşyaları X-ray cihazından veya benzeri güvenlik sistemlerinden geçirme,
• Görev alanında, haklarında yakalama emri veya mahkûmiyet kararı bulunan kişileri yakalama ve arama,
• Hava meydanı, liman, gar, istasyon ve terminal gibi toplu ulaşım tesislerinde kimlik sorma, duyarlı kapıdan geçirme, bu kişilerin üstlerini dedektörle arama.
Haksız Arama Suçunun Soruşturulması
Haksız arama suçu, sadece kamu görevlisi tarafından işlenebilen bir suç olduğundan soruşturulması da özel soruşturma usullerine tabidir.
Jandarma, polis, sahil güvenlik ve gümrük muhafaza kolluk görevlileri, suç işlendikten sonra yapılan soruşturma nedeniyle adli görevin yerine getirilmesi sırasında haksız arama suçu işlemiş ise, soruşturma genel hükümlere göre cumhuriyet savcısı tarafından doğrudan yapılır (CMK m.161/5).
Yukarıdaki kolluk görevlileri idari bir görevin yerine getirilmesi sırasında haksız arama suçu işlerse, 4483 sayılı Memurlar ve Diğer Kamu Görevlilerinin Yargılanması Hakkında Kanun hükümleri gereği, kamu görevlisi olan fail hakkında soruşturma izni alınması gerekir.
Özel güvenlik görevlileri, 5188 sayılı Özel Güvenlik Hizmetleri Kanunu m.23’e göre kamu görevlisi olarak kabul edilmesine rağmen, bunlar hakkında genel hükümlere göre soruşturma yapılır.
Haksız Arama Suçunun Cezası (TCK m.120)
• Hukuka aykırı olarak bir kimsenin üstünü veya eşyasını arayan kamu görevlisine üç aydan bir yıla kadar hapis cezası verilir.
Ceza ertelenmesi, mahkeme tarafından belirlenen cezanın cezaevinde infaz edilmesinden şartlı olarak vazgeçilmesidir. Haksız arama suçu nedeniyle hükmedilen hapis cezasının ertelenmesi mümkündür.
Haksız Arama Suçunun Şikayet Süresi, Zamanaşımı ve Uzlaşma
Uzlaşma, suç isnadı altındaki şahıs ile suçun mağduru olan şahsın bir uzlaştırmacı aracılığıyla iletişim kurarak anlaşmasıdır. Haksız arama suçu, uzlaşma kapsamında olan suçlardan değildir.
Haksız arama suçu, şikayete tabi suçlar arasında yer almadığından savcılık tarafından resen soruşturulur, bu suçlara dair herhangi bir şikayet süresi yoktur. Kamu davasına şikayetçi olarak müdahil olan herhangi bir kimse varsa bile şikayetten vazgeçme ceza davasının düşmesi sonucunu doğurmaz. Suç, dava zamanaşımı süresine riayet edilmek kaydıyla her zaman ihbar veya şikayet dilekçesi verme suretiyle savcılığa bildirildiğinde soruşturulabilir.