İdare Hukuku Notları

İdare KavramıGenel Anlamda İdare Kavramı: Belli bir amacın gerçekleştirilmesi için kurulan örgüt veya bu amaca ulaşmak için yürütülen planlı faaliyetOrganik Tanım – Fonskiyonel TanımHem Özel Hem Kamu İdaresini Kapsarİdare Hukukunun Konusu: Sadece Kamu İdaresi

Kamu İdaresi vs Özel İdare-Amaçlar: Kamu Yararı vs Özel Yarar (Kar Elde Etmek)-Kamu Gücünün Varlığı-Kamunun Üstünlüğü vs Tarafların Eşitliği-Kanuna Bağlılık vs Serbestlik İlkesi-Kuruluş Açısından-Çalışma Açısından (Sözleşme tarafı seçmede irade serbestisi)

Bundan sonra, «idare» ifadesiyle kamu idaresi anlaşılacak. Özel idare değil.

Kamu Yararı KavramıBelirsiz, Esnek, Değişken-Kamuyu Oluşturan Kişilerin Yararlarının Toplamı Değil-Tamamen Bireylerin Yararlarının Dışında da Değil-Genellikle Çoğunluğun Yararı-Nitelik, nicelikten önce gelir-Korunması daha gerekli olan azınlığın yararı, çoğunluğun yararına önceliklidir.-Birden fazla kamu yararının çatışması

Kamu Gücünün YansımalarıTek taraflı işlem yapma ve kabul ettirme yetkisiKendiliğinden hareket etme yetkisiHukuka uygunluk karinesi – iptal kararına kadar geçerli ve YD kararı yoksa dava açma, idari işlem veya eylemi durdurmazKamu mallarının haczedilemezliği, kamu alacakları için özel cebri icra üsulüİflasa tabi olmama vs.Keyfi Değildir – Kamu Yararını Gerçekleştirme Amaçlı; Denetime Tabi

Kamu İdaresinin Devletin Diğer Organ ve Fonksiyonlarından Ayırt EdilmesiFonksiyonel Kriter – Maddi KriterFaaliyetin tipine/türüne göre ayrımYasama – Kural Koyma faaliyeti; Yargı – Uyuşmazlıkları ÇözmeYürütme – Kuralları uygulamaOrganik Kriter – Uzvi KriterBirime/merciye göre ayrımMeclis – Yasama Organı; Mahkemeler – Yargı Organıİdare, Yürütme Organının CB, CB Yardımcıları ve Bakanlar Dışında Kalan Kısmı ile Devlet dışındaki diğer kamu tüzel kişilikleri ifade eder

Hükümet Fonksiyonuna Örnekler:

CB yardımcılarının ve bakanların atanması ve azli

Yürütme Organının Yasama Organıyla İlişkisi – Kanun teklifinin geri gönderilmesi işlemi

Yürütme Organının Yargı Organıyla İlişkisi – Anayasa Mhk’ne iptal davası açılması

Yürütme Organının Başka Devletlerle İlişkisi – Milletlerarası Kamu Hukuku

İdari Fonksiyonun ÖzellikleriAmaç: Kamu Yararını GerçekleştirmekKonu: Kamu HizmetiAraç: İdari işlem ve eylemler – tek taraflıKamu Gücünün VarlığıSürekli OlmasıAncak aksadığında hissedilir eksikliğiRe’sen Harekete Geçme İlkesiTalebe ihtiyaç yokHerhangi bir makamın, kişinin ön izni, rızası gerekmez

İdare Hukukunun TanımıYukarıda Açıklanan «Kamu İdaresi»ne uygulanan hukukAdli yargıdan farklı hukuk ve yargılama sistemiAdli Rejim vs İdari RejimAyrı Hukuk vs Ortak HukukAyrı Mahkeme vs Aynı MahkemeKamu Gücü vs EşitlikKıta Avrupası vs Anglosakson Sistem

Kamu Hukuku vs Özel Hukuk Ayrımıİdare Hukuku, Kamu Hukukunun Bir DalıdırÖzel Hukuk vs Kamu Hukuku KriterleriTaraflardan biri ktkKamu gücü kullanma yetkisiKategorilendirmenin TemeliKolay ÖğretmeRasyonel Temelden Uzak

İdare Hukukunun KaynaklarıAnayasaTemel Hak ve Hürriyetlere Dair MA Anlaşmalar – Anayasa m. 90Kanun – CB Kararnamesi – Milletlerarası AnlaşmalarKanun Yürürlük Tarihi: Kural RG Yayım TarihiCB Kararnamesi: Olağan ve OlağanüstüOlağanüstü – AYM’ye aykırılık iddiası XMA Anlaşmalar: Anayasa m.90 – AYM’ye aykırılık iddiası XYönetmelik : CB, Ktk ve BakanlıklarcaDiğer Düzenleyici İşlemler (Genelge vs)DoktrinYargı Kararları – Kural Bağlayıcı Değilİstisna: İptal Kararı sadece dava taraflarına değil herkese.İstisna 2: İBK kararları (Danıştay İBK tarafından, geriye yürümez, kesin hükümlere etki etmez).İstisna 3: Maddi olguların tespitine dair mahkeme kararları

İdare Hukukuna Hakim İlkelerHukuk Devleti İlkesiYönetenlerin de koydukları kurallara tabi olmasıİdari işlem ve eylemlere karşı yargı yolunun açık olmasıİstisnaları mevcuttur: Ör: TFF Disiplin Kararlarına Karşı Tahkim Kurulu Kararlarıİdarenin verdiği zararlardan sorumlu tutulması

İdarenin Kanuniliği İlkesiKanuni Çerçeve ve Sınırlar İçinde İşlem ve Faaliyetİdari eylem veya işlemler için kanuni dayanak, yetki gerekliliğiTeknik anlamda kanuni dayanak zorunluluğuKanuni dayanaktan sonra idare yönetmelik vs düzenleyebilirİst: CB Kararnameleri – Direkt Anayasadan yetki m.104/17 ve m. 119

İdare Hukukunun ÖzellikleriGenç Bir Hukuk DalıTek Taraflı İşlemlerdirİdari Yargıya Tabidirİdari Rejim vs Adli RejimStatü HukukudurAğırlıkla Önceden Belirlenen Soyut, Genel, Kişilik dışı statüler tayin eder – Her Zaman Değişebilir – Kazanılmış Hak SağlamazKazanılmış Hak: Ancak Birel İşlemle Uygulama Sonrası ve Kesimleşmişse Söz KonusuBağımsız Bir Hukuk Dalıİdari Rejim vs Adli RejimİçtihadidirGenç Olması ve İdari Faaliyetlerin Çeşitliliği ve Her Geçen Gün ArtmasıTedvin EdilmemiştirKodifikasyon vs YazılılıkKanunu Bilmemek Mazeret Sayılmaz İlkesi Geçerli Değildir

İdari Teşkilata Hakim İlkelerMerkezden Yönetim İlkesiYerinden Yönetim İlkesiAnayasa m. 123

Merkezden Yönetim İlkesiKamu hizmetlerinin doğrudan devlet tüzel kişiliği vasıtasıyla sunulmasıSadece devlet tüzel kişiliği varHizmet alanlarına göre bakanlıklar kurulmuş; her bakanlık kendi konusunda devlet ktk’sını temsil ederTüm ülkeyi merkezden yönetmek zor olabildiği için, başkent teşkilatının yanında taşra teşkilatı da mevcut.Gelir ve giderler tek bütçede, merkezi bütçede toplanır.Karar alma yetkisi başkent teşkilatındadır, sorumluluk da ordadır. Taşradaki görevliler, bu karar ve talimatlarla bağlıdır. İst: Yetki GenişliğiFaydalarıGüçlü bir merkezi yönetim sağlarBölgeler arası eşitlik (?)Mali denetim daha kolaydırYerel etkilerden daha arınmış karar alma haliZararlarıBürokrasi ve kırtasiyecilikYöresel ihtiyaçları karşılamada sorun

Yetki GenişliğiDayanak: Anayasa m. 126Sadece valilere tanınmışNormalde, taşra teşkilatı karar alma yetkisine sahip değilken devlet ktksı adına, burada istisnaen vali, başkent teşkilatına danışmadan kendi başına devlet ktksı adına karar almaktadırVali, yetkiyi merkez adına kullanmaktaBundan kaynaklı gelir ve giderler merkeze gitmekteYetki devrinden farklı: İdari işlemle geri alınamaz (Anayasadan doğmakta), geçici değil süreklidir.

Yetki DevriKanunla yetkiler belirlendiği için, her kişi kural olarak yetkilerini kendisi kullanmalıdırKanunda veya CB kararnamesinde açıkça öngörülmüşse, üst makam, bir kısım yetkilerini, geçici olarak alt makama devredebilir.Devredilen yetkiyle ilgili sorumluluk, devredilene geçer (Danıştay ve Cemil Kaya).Tam devir yetkisi Türk Hukukunda mümkün değil, ancak bir kısmını.Yazılı idari işlemle yapılmalı ve devredilen yetkiler açıkça belirtilmeli.Geçici süreliğine olabilir.Devredilen yetkilerle yapılan işlemler, hiyerarşik olarak devralan kişinin seviyesinde olur.Aynı usul izlenerek, devredilen yetki geri alınmadıkça, artık devreden tarafından kullanılamaz.İst: Yetkiyi devredenin emeklilik vb gibi sürekli bir sebepten görevle ilişiğinin kesilmesi, yetki devrini de sona erdirir. Geçici sebepler (yıllık izne çıkma) sona erdirmez.İst: CB, devrettiği yetkileri bile kullanabilir.

Yetki Devri Kapsamı Dışında Olan İşlemlerMünhasıran ilgili kamu görevlisine verilmiş yetkiler (ast hakkında disiplin cezası verme yetkisi)Astlar arasında işbölümü yapma yetkisiDevralınmış bir yetkinin devriHiyerarşik denetim yetkisiİdari vesayet yetkisi

Yetki Devrinin GeçersizliğiGeçersizse yapılan işlem yetki bakımından sakat olurDevredilmiş yetkiye dayanarak işlem yapan devreden kişi de yetki bakımından sakat bir işlem yapmış olur

İmza DevriYetki devrinden ve yetki genişliğinden farklı olarak, karar alma yetkisi başkası tarafından kullanılmamakta; sadece başkası tarafından imza atılmaktaKarar alma yetkisi devredilmediği için sorumluluk da imza atan kişiye geçmemekte, karar alan kişide kalmaktaCezai sorumluluk ise, suçların şahsiliği prensibi gereği, imza yetkisini devralan kişide olur.Devreden kişi görevden alındığında devir de sona ererYapılan işlem devreden kişinin hiyerarşik seviyesindedirBir idari işlemle yapılmalı ve devredilen yetkiler belirlenmelidirKendi içlerinde yönergeler çıkararak (ktk’lar) imza devrine ilişkin üsul ve esasları belirlerler

VekaletAsılın sahip olduğu tüm yetkileri (karar alma dahil) içerir. İmza devri ve yetki devri gibi sınırlı işlemler için söz konusu değildir (DMK m. 86)Vekaleten atanacak kişi, ya geçici (izin, uzaklaştırma vs – dolu kadroya atama) ya da sürekli olarak (meslekten çıkarılma, emeklilik vs – boş kadroya atama) boşalan kadroya atanır.Kadroya yönelik bir atama olduğu için, atanacak kişinin de asilin taşıdığı şartları taşıması gerekmektedir. (Tedviren Görevlendirmeden farkı – burda bu özellikleri taşıyan bir k. görevlisi yok, en yakın özelliklere sahip kişi görevlendirilir. Yasal dayanağı yok.)Ancak geçici olabilir, makul süreyi geçmemesi gerekmektedir.Vekil yaptığı işlemlerden sorumludur.Aynı kamu görevlisi, birden fazla makama vekalet edebilir.

Yerinden Yönetim İlkesiYerinden Yönetim Kuruluşu Sayılma ŞartlarıMerkezi idareden ayrı bir ktk’ya sahip olmaMerkezi idareden bağımsız personel (merkezden atanmazlar) ve bütçeye sahip olmaMerkezi idarenin hiyerarşisine tabi değildir; ancak idari vesayet söz konusu olabilir.Her bir kendi adına bağımsız karar alabildiği için, sorumluluk da kendisinindir.İkiye ayrılır:Yer Yönünden Yerinden Yönetim Kuruluşu (Yerel – Mahalli İdareler)Hizmet Yönünden Yerinden Yönetim Kuruluşu (Kamu Kurumları, Kuruluşları)Mahalli İdarelerİl, Belediye ve Köyden ibaretKarar organları seçmenler tarafından seçilerek başa gelirHizmet Yönünden Yerinden YönetimTeknik bilgi ve uzmanlık gerektiren bir takım faaliyet, devlet dışında bir ktk’ca yapılmaktaYönetim organları atamayla belirlenirFaydalarıKırtasiyecilik azalırYöresel ihtiyaçlar daha iyi tespit edilip karşılanırZararlarıPartizanlık oluşabilirMali denetim daha zor, çünkü bir sürü bütçeBölgeler arası eşitsizliğe sebebiyet verme riski

Kamu Tüzel Kişisi

İdare KavramıGenel Anlamda İdare Kavramı: Belli bir amacın gerçekleştirilmesi için kurulan örgüt veya bu amaca ulaşmak için yürütülen planlı faaliyetOrganik Tanım – Fonskiyonel TanımHem Özel Hem Kamu İdaresini Kapsarİdare Hukukunun Konusu: Sadece Kamu İdaresi

Kamu İdaresi vs Özel İdare-Amaçlar: Kamu Yararı vs Özel Yarar (Kar Elde Etmek)-Kamu Gücünün Varlığı-Kamunun Üstünlüğü vs Tarafların Eşitliği-Kanuna Bağlılık vs Serbestlik İlkesi-Kuruluş Açısından-Çalışma Açısından (Sözleşme tarafı seçmede irade serbestisi)

Bundan sonra, «idare» ifadesiyle kamu idaresi anlaşılacak. Özel idare değil.

Kamu Yararı KavramıBelirsiz, Esnek, Değişken-Kamuyu Oluşturan Kişilerin Yararlarının Toplamı Değil-Tamamen Bireylerin Yararlarının Dışında da Değil-Genellikle Çoğunluğun Yararı-Nitelik, nicelikten önce gelir-Korunması daha gerekli olan azınlığın yararı, çoğunluğun yararına önceliklidir.-Birden fazla kamu yararının çatışması

Kamu Gücünün YansımalarıTek taraflı işlem yapma ve kabul ettirme yetkisiKendiliğinden hareket etme yetkisiHukuka uygunluk karinesi – iptal kararına kadar geçerli ve YD kararı yoksa dava açma, idari işlem veya eylemi durdurmazKamu mallarının haczedilemezliği, kamu alacakları için özel cebri icra üsulüİflasa tabi olmama vs.Keyfi Değildir – Kamu Yararını Gerçekleştirme Amaçlı; Denetime Tabi

Kamu İdaresinin Devletin Diğer Organ ve Fonksiyonlarından Ayırt EdilmesiFonksiyonel Kriter – Maddi KriterFaaliyetin tipine/türüne göre ayrımYasama – Kural Koyma faaliyeti; Yargı – Uyuşmazlıkları ÇözmeYürütme – Kuralları uygulamaOrganik Kriter – Uzvi KriterBirime/merciye göre ayrımMeclis – Yasama Organı; Mahkemeler – Yargı Organıİdare, Yürütme Organının CB, CB Yardımcıları ve Bakanlar Dışında Kalan Kısmı ile Devlet dışındaki diğer kamu tüzel kişilikleri ifade eder

Hükümet Fonksiyonuna Örnekler:

CB yardımcılarının ve bakanların atanması ve azli

Yürütme Organının Yasama Organıyla İlişkisi – Kanun teklifinin geri gönderilmesi işlemi

Yürütme Organının Yargı Organıyla İlişkisi – Anayasa Mhk’ne iptal davası açılması

Yürütme Organının Başka Devletlerle İlişkisi – Milletlerarası Kamu Hukuku

İdari Fonksiyonun ÖzellikleriAmaç: Kamu Yararını GerçekleştirmekKonu: Kamu HizmetiAraç: İdari işlem ve eylemler – tek taraflıKamu Gücünün VarlığıSürekli OlmasıAncak aksadığında hissedilir eksikliğiRe’sen Harekete Geçme İlkesiTalebe ihtiyaç yokHerhangi bir makamın, kişinin ön izni, rızası gerekmez

İdare Hukukunun TanımıYukarıda Açıklanan «Kamu İdaresi»ne uygulanan hukukAdli yargıdan farklı hukuk ve yargılama sistemiAdli Rejim vs İdari RejimAyrı Hukuk vs Ortak HukukAyrı Mahkeme vs Aynı MahkemeKamu Gücü vs EşitlikKıta Avrupası vs Anglosakson Sistem

Kamu Hukuku vs Özel Hukuk Ayrımıİdare Hukuku, Kamu Hukukunun Bir DalıdırÖzel Hukuk vs Kamu Hukuku KriterleriTaraflardan biri ktkKamu gücü kullanma yetkisiKategorilendirmenin TemeliKolay ÖğretmeRasyonel Temelden Uzak

İdare Hukukunun KaynaklarıAnayasaTemel Hak ve Hürriyetlere Dair MA Anlaşmalar – Anayasa m. 90Kanun – CB Kararnamesi – Milletlerarası AnlaşmalarKanun Yürürlük Tarihi: Kural RG Yayım TarihiCB Kararnamesi: Olağan ve OlağanüstüOlağanüstü – AYM’ye aykırılık iddiası XMA Anlaşmalar: Anayasa m.90 – AYM’ye aykırılık iddiası XYönetmelik : CB, Ktk ve BakanlıklarcaDiğer Düzenleyici İşlemler (Genelge vs)DoktrinYargı Kararları – Kural Bağlayıcı Değilİstisna: İptal Kararı sadece dava taraflarına değil herkese.İstisna 2: İBK kararları (Danıştay İBK tarafından, geriye yürümez, kesin hükümlere etki etmez).İstisna 3: Maddi olguların tespitine dair mahkeme kararları

İdare Hukukuna Hakim İlkelerHukuk Devleti İlkesiYönetenlerin de koydukları kurallara tabi olmasıİdari işlem ve eylemlere karşı yargı yolunun açık olmasıİstisnaları mevcuttur: Ör: TFF Disiplin Kararlarına Karşı Tahkim Kurulu Kararlarıİdarenin verdiği zararlardan sorumlu tutulması

İdarenin Kanuniliği İlkesiKanuni Çerçeve ve Sınırlar İçinde İşlem ve Faaliyetİdari eylem veya işlemler için kanuni dayanak, yetki gerekliliğiTeknik anlamda kanuni dayanak zorunluluğuKanuni dayanaktan sonra idare yönetmelik vs düzenleyebilirİst: CB Kararnameleri – Direkt Anayasadan yetki m.104/17 ve m. 119

İdare Hukukunun ÖzellikleriGenç Bir Hukuk DalıTek Taraflı İşlemlerdirİdari Yargıya Tabidirİdari Rejim vs Adli RejimStatü HukukudurAğırlıkla Önceden Belirlenen Soyut, Genel, Kişilik dışı statüler tayin eder – Her Zaman Değişebilir – Kazanılmış Hak SağlamazKazanılmış Hak: Ancak Birel İşlemle Uygulama Sonrası ve Kesimleşmişse Söz KonusuBağımsız Bir Hukuk Dalıİdari Rejim vs Adli RejimİçtihadidirGenç Olması ve İdari Faaliyetlerin Çeşitliliği ve Her Geçen Gün ArtmasıTedvin EdilmemiştirKodifikasyon vs YazılılıkKanunu Bilmemek Mazeret Sayılmaz İlkesi Geçerli Değildir

İdari Teşkilata Hakim İlkelerMerkezden Yönetim İlkesiYerinden Yönetim İlkesiAnayasa m. 123

Merkezden Yönetim İlkesiKamu hizmetlerinin doğrudan devlet tüzel kişiliği vasıtasıyla sunulmasıSadece devlet tüzel kişiliği varHizmet alanlarına göre bakanlıklar kurulmuş; her bakanlık kendi konusunda devlet ktk’sını temsil ederTüm ülkeyi merkezden yönetmek zor olabildiği için, başkent teşkilatının yanında taşra teşkilatı da mevcut.Gelir ve giderler tek bütçede, merkezi bütçede toplanır.Karar alma yetkisi başkent teşkilatındadır, sorumluluk da ordadır. Taşradaki görevliler, bu karar ve talimatlarla bağlıdır. İst: Yetki GenişliğiFaydalarıGüçlü bir merkezi yönetim sağlarBölgeler arası eşitlik (?)Mali denetim daha kolaydırYerel etkilerden daha arınmış karar alma haliZararlarıBürokrasi ve kırtasiyecilikYöresel ihtiyaçları karşılamada sorun

Yetki GenişliğiDayanak: Anayasa m. 126Sadece valilere tanınmışNormalde, taşra teşkilatı karar alma yetkisine sahip değilken devlet ktksı adına, burada istisnaen vali, başkent teşkilatına danışmadan kendi başına devlet ktksı adına karar almaktadırVali, yetkiyi merkez adına kullanmaktaBundan kaynaklı gelir ve giderler merkeze gitmekteYetki devrinden farklı: İdari işlemle geri alınamaz (Anayasadan doğmakta), geçici değil süreklidir.

Yetki DevriKanunla yetkiler belirlendiği için, her kişi kural olarak yetkilerini kendisi kullanmalıdırKanunda veya CB kararnamesinde açıkça öngörülmüşse, üst makam, bir kısım yetkilerini, geçici olarak alt makama devredebilir.Devredilen yetkiyle ilgili sorumluluk, devredilene geçer (Danıştay ve Cemil Kaya).Tam devir yetkisi Türk Hukukunda mümkün değil, ancak bir kısmını.Yazılı idari işlemle yapılmalı ve devredilen yetkiler açıkça belirtilmeli.Geçici süreliğine olabilir.Devredilen yetkilerle yapılan işlemler, hiyerarşik olarak devralan kişinin seviyesinde olur.Aynı usul izlenerek, devredilen yetki geri alınmadıkça, artık devreden tarafından kullanılamaz.İst: Yetkiyi devredenin emeklilik vb gibi sürekli bir sebepten görevle ilişiğinin kesilmesi, yetki devrini de sona erdirir. Geçici sebepler (yıllık izne çıkma) sona erdirmez.İst: CB, devrettiği yetkileri bile kullanabilir.

Yetki Devri Kapsamı Dışında Olan İşlemlerMünhasıran ilgili kamu görevlisine verilmiş yetkiler (ast hakkında disiplin cezası verme yetkisi)Astlar arasında işbölümü yapma yetkisiDevralınmış bir yetkinin devriHiyerarşik denetim yetkisiİdari vesayet yetkisi

Yetki Devrinin GeçersizliğiGeçersizse yapılan işlem yetki bakımından sakat olurDevredilmiş yetkiye dayanarak işlem yapan devreden kişi de yetki bakımından sakat bir işlem yapmış olur

İmza DevriYetki devrinden ve yetki genişliğinden farklı olarak, karar alma yetkisi başkası tarafından kullanılmamakta; sadece başkası tarafından imza atılmaktaKarar alma yetkisi devredilmediği için sorumluluk da imza atan kişiye geçmemekte, karar alan kişide kalmaktaCezai sorumluluk ise, suçların şahsiliği prensibi gereği, imza yetkisini devralan kişide olur.Devreden kişi görevden alındığında devir de sona ererYapılan işlem devreden kişinin hiyerarşik seviyesindedirBir idari işlemle yapılmalı ve devredilen yetkiler belirlenmelidirKendi içlerinde yönergeler çıkararak (ktk’lar) imza devrine ilişkin üsul ve esasları belirlerler

VekaletAsılın sahip olduğu tüm yetkileri (karar alma dahil) içerir. İmza devri ve yetki devri gibi sınırlı işlemler için söz konusu değildir (DMK m. 86)Vekaleten atanacak kişi, ya geçici (izin, uzaklaştırma vs – dolu kadroya atama) ya da sürekli olarak (meslekten çıkarılma, emeklilik vs – boş kadroya atama) boşalan kadroya atanır.Kadroya yönelik bir atama olduğu için, atanacak kişinin de asilin taşıdığı şartları taşıması gerekmektedir. (Tedviren Görevlendirmeden farkı – burda bu özellikleri taşıyan bir k. görevlisi yok, en yakın özelliklere sahip kişi görevlendirilir. Yasal dayanağı yok.)Ancak geçici olabilir, makul süreyi geçmemesi gerekmektedir.Vekil yaptığı işlemlerden sorumludur.Aynı kamu görevlisi, birden fazla makama vekalet edebilir.

Yerinden Yönetim İlkesiYerinden Yönetim Kuruluşu Sayılma ŞartlarıMerkezi idareden ayrı bir ktk’ya sahip olmaMerkezi idareden bağımsız personel (merkezden atanmazlar) ve bütçeye sahip olmaMerkezi idarenin hiyerarşisine tabi değildir; ancak idari vesayet söz konusu olabilir.Her bir kendi adına bağımsız karar alabildiği için, sorumluluk da kendisinindir.İkiye ayrılır:Yer Yönünden Yerinden Yönetim Kuruluşu (Yerel – Mahalli İdareler)Hizmet Yönünden Yerinden Yönetim Kuruluşu (Kamu Kurumları, Kuruluşları)Mahalli İdarelerİl, Belediye ve Köyden ibaretKarar organları seçmenler tarafından seçilerek başa gelirHizmet Yönünden Yerinden YönetimTeknik bilgi ve uzmanlık gerektiren bir takım faaliyet, devlet dışında bir ktk’ca yapılmaktaYönetim organları atamayla belirlenirFaydalarıKırtasiyecilik azalırYöresel ihtiyaçlar daha iyi tespit edilip karşılanırZararlarıPartizanlık oluşabilirMali denetim daha zor, çünkü bir sürü bütçeBölgeler arası eşitsizliğe sebebiyet verme riski

Kamu Tüzel Kişisiİki şekilde bir ktk söz konusu olabilir:Ya açıkça Anayasa, Kanun veya CB Kararnamesinde ktk olduğu belirtilmiştirÖR: İl, belediye ve köy – Anayasa; Rekabet Kurumu – Kanunİ; CB Kararnamesi Devlet Su İşleri Genel MüdürlüğüYa da ktk olduğu belirtilmemiş bir tüzel kişiliktir veKamu gücü ayrıcalıklarıyla donatılmıştır (Kanunlarda açıkça belirtilmiş olmalı, hangi ayrıcalıkların olduğu, tek başına ktk olmak yetmez)Devlet tarafından kurulmuştur (CB Kararnamesiyle veya Kanunla)İkiye ayrılırlar: Malvarlığı topluluğu ktk’lar (kamu kuruluşu – sınırlı sayıda değil); insan topluluğu (kamu idareleri – devlet, il özel idaresi, belediye, köy)

İdarenin Bütünlüğü İlkesiHiyerarşi ve vesayetten oluşur.Üniter devletlerde, tek egemenlik söz konusudur. Tek egemenlik varsa, parçaları arasında bir çatışma olmamalı – çift başlılık olmamalı.Anayasa m. 123/1Parçalar arasında bütünlüğü sağlayan ilke

HiyerarşiAynı kamu tüzel kişisi içerisindeki ast-üst ilişkisi (amir-memur)ÖR: Merkezi idarede en yüksek amir – CBÖR: Bakanlar da kendi bakanlığı içinde en yüksek amir.ÖR: Yerel idarelerde ilde vali; belediyede belediye başkanı; köyde muhtarÖR: Üniversitede rektör; TRT’de Genel MüdürSadece merkezi idarede değil, tüm ktk’larda mevcutKişi ve işlem üzerindeki yetkilerden oluşurKendiliğinden mevcuttur, ayrıca kanunla verilmesine gerek yoktur.Vazgeçilmez bir yetkidir, gerektiği hallerde kullanmak zorunludur.Ast, üstün bu yetkisine karşı yargı yoluna veya bir üst makama şikayet yoluna gidemez (İst: Kişisel menfaati varsa – kendisinin özlük haklarıyla ilgili tasarruflar)

Hiyerarşik Düzen ÖrnekleriBakan – Bakan Yardımcısı – Genel Müdür – Daire BaşkanıBakan – Vali – Kaymakam – İlçe Milli Eğitim Müdürü – İlkokul MüdürüRektör – Dekan – Bölüm Başkanı – Anabilimdalı Başkanı

Kişiler Üzerindeki HiyerarşiAtama, Terfi vs Yetkisi (657 SK’da sicil verme yetkisi ortadan kaldırılmıştır) – tüm amirlere değil, sadece en üst amire tanınmış bir yetkidir. Bu yetki de kanunla açıkça verilmelidir.Astı disiplin yetkisi – her amir disipline etme yetkisine sahip değildir, kanunda açıkça yetkili amir belirtilmiştir. Kendiliğinden değil, ancak açık kanuni dayanakla söz konusu olabilir.Astlar arası işbölümü, görev bölüşümü yapma yetkisiEmir ve talimat verme yetkisi – Onun yerine geçip işlem tesis edemez. Yetkiler kanundan doğmuştur, kullanacak kişi bellidir.Anayasa m. 137Ast, emir, yönetmelik, CB Kararnamesi, kanun veya Anayasa’ya aykırıysa, talimatı yerine getirmez ve üste bildirirÜst eğer yazılı şekilde (İst: Kanunda açıkça belirtilmek kaydıyla kamu düzeni ve güvenliğinin korunmasına dair ivedi durumlar ve askeri hizmetlerin görülmesi) bu talimatı tekrarlarsa, ast bu talimatı yerine getirir. Bu durumda, ast artık sorumlu tutulmaz.Şayet talimat suç teşkil ediyorsa, ast bunu hiçbir şekilde yerine getirmez. Getirirse, astın sorumluluğu söz konusu olur.

İşlemler Üzerindeki HiyerarşiÜst, astın işlemlerini hem yerindelik hem de hukuki açıdan denetler.Üst, astın işlemleri ilga edebilir, geri alabilir, bozabilir.

Hiyerarşi Yetkisine Tabi OlmayanlarHakimlerAskerlerMerkezi idare içindeki teknik uzmanların, uzmanlıkları dahilindeki faaliyetleri üzerinde hiyerarşik yetki kullanılamazÜniversite öğretim elemanlarının eğitim, öğretim ve bilimsel araştırma faaliyetleri üzerinde hiyerarşi yetkisi kullanılamaz.

İdari VesayetAnayasa m. 127İstisnaidir ve kanunda açıkça öngörülen hallerde ve kanunda belirtilen işlemler için söz konusu olabilirKanunla verilirİki ayrı tüzel kişi arasında yer alan (Merkezi İdarenin diğer ktk’lar üzerindeki yetkisi) bir ilişkidir. Bir ktk, diğer bir ktk üzerinde sınırlı ve istisnai denetim yetkisine sahip olmakta.Vesayete tabi ktk – organ, diğer ktk’nın vesayet yoluyla kullandığı yetkisine karşı idari yargıya başvurabilir.Yetki devriyle vesayet yetkisi devredilemezKişiler ve işlemler üzerinde olmak üzere ikiye ayrılır

Kişiler Üzerindeki VesayetYerel idare organlarının ve meslek kuruluşu sorumlu organlarının geçici olarak görevden uzaklaştırılmasıBu organların organlık sıfatının sürekli olarak alınması, ancak idari yargıyla söz konusu olabilir.Geçici görevden alma ile sınırlı; atama vs yetkisi yoktur.

İşlemler Üzerinde İdari Vesayet Yetkisiİptal Yetkisi – İşlem tesis edildiği andan itibaren ortadan kalkar.Bir örneği: Kaymakam, muhtarın köylünün faydasına olmayan kararlarını bozabilmesi (Köy kanunu m. 40)Bozma: Bozulduğu andan itibaren ortadan kalkar.Onama Yetkisi – Onama işlemi ile onanan işlemler farklıdır (Bunlara yöneltilen iptal davaları da farklıdır)Bir örneği: Kamulaştırma için, ilçe belediye encümeninin kamu yararı kararının kaymakamca onanması (Kamulaştırma Kanunu, m. 6)Kararın Yeniden Görüşülmesini İsteme YetkisiErteleme Yetkisi – Uygulanmasının Durdurulması YetkisiDüzeltme (Değiştirerek Onama) Yetkisiİzin YetkisiYargıya Başvurma Yetkisi – Vesayet konusu işlemlere karşı merkezi idare temsilcisi yargıya da başvurabilirEmir ve talimat yetkisi yoktur.

İdari TeşkilatMerkezi Teşkilat (Devlet İdaresi)Başkent TeşkilatıCB, CB Yardımcıları, Bakanlar, Yardımcı Kuruluşlar (Sayıştay, MGK, YAŞ ve Danıştay)Taşra Teşkilatıİl Genel İdaresi ve İlçeYerinden Yönetim KuruluşlarıYer Yönünden Yerinden Yönetim Kur. (Yerel Yönetimler, Mahalli İdareler): İl Özel İdaresi, Belediye ve KöyHizmet Yönünden Yerinden Yönetim Kur. (Kamu Kurumları): YÖK, Üniversite, TRT, TÜBİTAK, Vakıflar GM, Orman GM, Karayolları GM, KİT’ler, SGK vs

.

6711 Sayılı Anayasa Değişikliği Öncesi ve Sonrasıİlgili değişiklik 9 Temmuz 2018’de yürürlüğe girdi.Bakanlar Kurulu ve Başbakanlık kaldırılmış, bunlara ait yetkiler CB’ye devredilmiştir.CB Yardımcıları getirilmiştir. Pek bir görevleri yok. CB tarafından atanır ve istendiği zaman azledilirler.Bakanların yetkileri azaltılmıştır. Artık TBMM’ye değil, doğrudan CB’ye karşı sorumludurlar.Karşı-imza ortadan kalkmıştır. Artık CB tüm işlemlerini tek başına yapabilmektedir. Normalde CB’ye ek, başbakanın veya ilgili bakanın da karşı-imzası gerekmekteydi. Böylece, sorumluluk CB’ye ait değil, ilgili bakana ait olmaktaydı. Başbakanlık ortadan kalktığı için bu uygulama da kalktı.

CumhurbaşkanlığıGörev süresi (5 yıl, en fazla iki defa), seçilmesi (doğrudan halk tarafından), diğer şartlar (+40 yaş, yükseköğrenim sahibi, TR vatandaşı vs) gibi konular Anayasa Hukukunun alanına girer.Genel yürütme yetkisine sahiptir (Anayasa m. 104). Merkezi idarede idari bir görev veya yetki, kanun-kararname veya anayasayla başka bir bir makama verilmemişse CB’ye aittir.Diğer idari görev ve yetkileri: Kararname çıkartmak, yönetmelik çıkartmak, diğer düzenleyici işlemleri yapmak (Düzenleme yetkileri); olağanüstü hal ilan etmek ve OHAL CB kararnamesiyle düzenleme yapmak, üniversite rektörlerini seçmek ve atamak, Devlet Denetleme Kuruluna her türlü idari soruşturma, inceleme, araştırma ve denetleme yaptırtmak, DDK üye ve başkanlarını atamak, YÖK üyelerini seçmek ve atamak, Genelkurmay Başkanını atamak, üst kademe kamu yöneticilerini atamak, görevlerine son vermek (Buradakilerin hepsi – diğer düzenleyici işlemler yapmak haricinde – Anayasa’da belirtilmiştir).

CB’nin Atama YetkisiGenel: Üst Kademe Kamu Yöneticilerni Atamak, Görevlerine Son VermekÜst Kademe Kamu Yöneticileri: 10 Temmuz 2018 tarih ve 3 Sayılı CB Kararnamesinde iki ek cetvel halinde. İlk ektekiler doğrudan CB tarafından seçilir (MİT Başkanı, Merkez Bankası Başkanı, TRT Genel Müdürü, Rektör, Vali, Diyanet İşleri Başkanı, Büyükelçiler, Genel Müdürler). İkinci ektekilere dair ise onama yapar (Bakanlık İl Müdürleri, İl Emniyet Müdürleri, Vali Yardımcıları, Kaymakam), bakan gibi ilgili makamın atamasını onaylar. Burada belirtilmeyenleri atama yetkisi ise amirlerindedir.Bu yetki bir basit işlemdir. CB’nin tek yanlı iradesiyle vücut bulur. Sonuçtada başkasının onayına gerek yoktur. Başka bir makamın teklifine de ihtiyaç yoktur (ikinci cetveldeki atama üsulünün Anayasa’ya aykırı olduğu yönünde görüş var bu sebeple).

CB İşlemleriTek Yanlı – Sadece CB’nin iradesiyleBireysel İşlemler : Somut, belirli bir kişiye veya duruma ilişkin olan işlemler. ÖR: Rektör Atama İşlemi. CB Kararı diye RG’de yayınlanır genelde. Yargısal denetimleri mümkün. Artık tek başına yaptığı işlemlerin yargı denetimi dışında olduğuna dair Anayasa hükmü kaldırıldı. Bu durumda, iptal ve tam yargı davalarında, Danıştay ilk derece mahkemesi olarak görev görür. Ama idari nitelikte değilse, zaten buranın kapsamında da olmaz, yargı denetimine de tabi olmaz (Yargı organıyla, yasama organıyla ilişkileri – hükümet fonksiyonları).Düzenleyici İşlemler: Genel, objektif ve kişilikdışı durumlara ilişkin işlemler. ÖR: CB Kararnamesi, CB Yönetmelikleri ve CB Diğer Düzenleyici İşlemleri.İki Yanlı – Sözleşmeler – Karşılıklı Uygun İradeler Şart

CB Teşkilatı10 Temmuz 2018 tarih ve 1 nolu Kararnameye düzenlenmiştir.CB İdari İşler Başkanlığı: Eski CB Genel Sekreterliği yerine gelmiştir. TR’deki en yüksek devlet memuru, İdari İşler Başkanıdır (Önceden Başbakan Müsteşarıydı).Genel Müdürlükler: İdari İşler Başkanlığına bağlı alt birimlerdir. ÖR: Hukuk ve Mevzuat GM, Güvenlik İşleri GM vs.CB Politika Kurulları: Eğitim ve Öğretim Politikaları Kurulu, Ekonomi Politikaları Kurulu, Hukuk Politikaları Kurulu vs. İcrai değil, istişari niteliktedirler, danışma organıdırlar.CB OfisleriCB’ye Bağlı, CB’yle İlişkili-İlgili Kurum ve Kuruluşlar (Kanun veya kararnameyle kuruluşlar bağlı veya ilişkili hale getirilebilirler).Bağlı Kurum ve Kuruluşlar: Bir kısmının ayrı bir tüzel kişiliği var (Savunma Sanayii, Türkiye Varlık Fonu – idari vesayet ilişkisi), bir kısmının da ayrı bir tüzel kişiliği yok (Diyanet İşleri Başkanlığı – hiyerarşi ilişkisi). MİT Başkanlığı, MGK Genel Sekreterliği, DDK, İletişim Başkanlğı.İlişkili-İlgili Kuruluşlar: Hizmet Yönünden Yerinden Yönetim Kuruluşlarıdır. Ayrı tüzel kişilikleri mevcuttur (idari vesayet ilişkisi). Uygulamada şu an sadece Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu var (TMSF).

Devlet Denetleme Kuruluİdarenin hukuka uygun ve verimli işleyip işlemediğini ve geliştirilip geliştirilmediğini denetler.CB’ye bağlı bir kuruluştur. Anayasa m. 108’e göre, Tüm kamu kurum ve kuruluşlarında, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarında, her türlü işçi ve işveren kuruluşlarında, kamuya yararlı dernek ve vakıflarda, sermayesinin yarısından fazlasına kamu kurum ve kuruluşların katıldığı her türlü kuruluşta inceleme, denetleme, soruşturma işlemleri yapar.DDK adına denetim yapan grup başkanı, sorumluları görevden uzaklaştırabilir veya bu tedbirin uygulanması için yetkili makamlara önerebilir.

BakanlıklarKonularına göre devlet tüzel kişiliğini temsil eder.Eski sistemin aksine, milletvekilliği ile bakanlık bağdaşmaz. Bakan veya CB yardımcısı olarak atananların milletvekilliği sona erer.Eski sistemin aksine, artık bir genel yürütme yetkisine sahip değiller. Genel yürütme yetkisi CB’ye ait. Buna göre, ancak kanunla, kararnameyle veya Anayasayla kendisine ne yetki ve görev verilmişse bakanların görev ve yetkisi ondan ibarettir.Bakanlığın en yüksek hiyerarşik amiridir. Emir ve talimat yetkisi vardır.Kendisine bağlı, kendisiyle ilgili veya ilişkili kuruluşlar üzerinde vesayet yetkisine sahiptir.2 nolu cetvelde belirtilenleri atama yetkisine sahiptir. Cetvellerde belirtilmeyenleri de atama yetkisine sahiptir.Yönetmelik çıkarma yetkisine sahiptir.CB’ye karşı sorumludur, eskiden TBMM’ye karşıydı. Bunun neticesinde, CB, istediğinde bakanı azledebilir.Eylemlerinden ötürü, kendilerine karşı direkt değil; idareye karşı tam yargı (idari sorumluluk için) dava açılır.

Bakan YardımcılarıMüsteşar artık yok. Eskiden, en yakın yardımcı ve danışmandı.Bakan yardımcıları mevcut. Bunlar bakana karşı hizmetlerin yürütülmesi açısından sorumlu.Bakan müşavirleri de mevcut.

Bakanlık TeşkilatıMerkez Teşkilatı : Bakan, Bakan Yrd., Genel Müdürlük, Kurul Başkanlığı, Daire Başkanlığı.Taşra Teşkilatı: İl Kuruluşları (Vali, İl Müdürlüğü, Şube Müdürlüğü, Şeflik), İlçe Kuruluşları (Kaymakam, İlçe Müdürlüğü, Şube Müdürlüğü ve Şeflik), Doğrudan Merkeze Bağlı Taşra Kuruluşları (Bölge Müdürlüğü, Şube Müdürlüğü, Şeflik).ÖR: İçişleri Bakanlığı – İçişleri Bk. Yrd. – Emniyet Genel Müd. – Vali – İl Emniyet Müdürlüğü – İlçe Emniyet Müdürlüğü (Yurtdışı – Müşavirlikler)Yurtdışı Teşkilatı: ÖR: Diplomatik temsilciler ve konsolosluklar.Bağlı Kuruluşlar: Emniyet GM – İçişleri Bak., Tapu Kadastro GM – Çevre ve Şehircilik Bak.; Ayrı tüzel kişilikleri olanlar (Devlet Su İşleri GM, Orman GM – Tarım ve Orman Bak.; Karayolları GM – Ulaştırma ve Altyapı Bak.)İlgili Kuruluşlar: Devlet Demir Yolları İşletmesi – Ulaştırma ve Altyapı Bak., Türkiye Bilimler Akademisi – Sanayi ve Teknoloji Bak., SGK – Çalışma, Sosyal Hizmetler ve Aile Bakanlığı, TSE – TÜBA – TÜBİTAK – Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, İŞKUR – Çalışma, Sosyal Hizmetler ve Aile Bak. Bunlar hizmet yönünden yerinden yönetim kuruluşlarıdır.İlişkili Kuruluşlar: Çeşitli düzenleyici ve denetleyici kurumlar. EPDK, Rekabet Kurumu – Ticaret Bak., TRT – CB İletişim Başkanlığı, BDDK, SPK – Hazine ve Maliye Bak., RTÜK – Kültür ve Turizm Bak.Fazlası için bkz. Kaysis.gov.tr

Başkentteki Yardımcı KuruluşlarDanıştay, Sayıştay, MGK, Yüksek Askeri ŞuraDanıştay: İstişari ve Yargısal görevleri vardır. Şu istişari görevi var: Kamu imtiyaz şartlaşma ve sözleşmeleriyle ilgili danışma görevinden ibarettir. Mecburi danışma söz konusudur. Ama görüşü idareyi bağlamaz. Danışılmazsa, işlem şeklen sakat olur.Sayıştay: Yargısal ve idari görevleri mevcuttur. Merkezi yönetim bütçesi kapsamındaki kamu idareleri ile sosyal güvenlik kuruluşlarının gelir ve giderleri ile mallarını TBMM adına denetlemek ve sorumluların hesap ve işlemlerini kesin hükme bağlamak ve kanunlarla verilen inceleme, denetleme ve hükme bağlama işlerini yapmakla görevli kuruluştur. Keza, mahalli idarelerin hesap ve işlemlerinin denetimi ve kesin hükme bağlanması da Sayıştay tarafından yapılır. Ayrıca, TSK’nın elindeki devlet malları da Sayıştayın denetimine tabidir. Mali yükümlülükler (vergi vb) hakkında Danıştay-Sayıştay kararları çatışırsa, Danıştay kararları esas alınır.MGKCB ve yardımcıları, Adalet, Milli Savunma, İçişleri, Dışişleri Bak., Genel Kurmay Başk., Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanından oluşur.Milli güvenlikle ilgili kararlar alır. Ama bu kararlar CB’yi bağlamaz. Görüş niteliğindedir.

Taşra TeşkilatıCoğrafi durum, ekonomik şartlara ve kamu hizmeti gereklerine göre il, ilçe ve bölge idareleri kurulur.İl genel idaresinin başında vali bulunur. İllerin kurulması, kaldırılması ve isimlerin değiştirilmesi kanunla olur. Bir ilçenin birinden alınıp diğerine bağlanması için de kanun gerekir.

İl Genel İdaresiVali, doğrudan CB kararıyla atanır. İstisnai memurluktur. CB istediği zaman geri alabilir. Görev süresi, CB’nin görev süresini geçemez. İlde, bakanlıkların ve CB’nin temsilcisidir. İl idaresi açısından CB’ye karşı sorumludur.Genel Emir verme yetkisi vardır. Kanun veya CB kararnamesine dayanmak kaydıyla, il çapında düzenleyici işlem yapabilir. İl çapında kolluk yetkilerine sahiptir, buradaki kolluğun genel amiridir. Hiyerarşik yetkiye sahiptir.İl İdaresi Kanunu m. 9/D : Bütün devlet daire, müessese ve işletmelerini, özel idare, belediye, köy idarelerini denetler, teftiş eder. Vesayet yetkisi tanınmıştır.Vali haricinde, İl İdare Şube Kurulu Bşk’lıkları (İl Müdürü) mevcuttur. Her bir bakanlığı temsil amacıyla. ÖR: İl Sağlık Müdürü gibi. Bunlar valiye karşı sorumludur. Yazışmalarını kural olarak ancak valilik aracılığıyla yapabilirler.

İlçe İdaresiHer ilde birden fazla ilçe mevcuttur. Merkezde merkez ilçe bulunur. Fakat merkez ilçe kaymakamı bulunmaz, direkt vali merkez ilçeye bakar.İst: Büyükşehir belediyesi kurulan illerde merkez ilçe kavramı yoktur. Merkez, birden fazla ilçeden oluşur ve her bir ilçe için kaymakam mevcuttur.Başında Kaymakam bulunur. Meslek memurluğudur, güvencelidir. İçişleri Bakanlığı kararı ve CB’nin onayı ile atanırlar (Cetvel 2). Doğrudan CB’yle yazışamazlar, ancak vali aracılığıyla (ist: olağanüstü haller). Kanunda açıkça kendisine yetki verilmemişse, devlet tüzel kişiliğini temsil etme ve onun adına işlem yapma yetkisi yoktur. İlçenin genel idaresini yerine getirir (tüm bakanlık teşkilatının hiyerarşik amiridir). Kolluk amiridir ilçede. Köy ve belediyeler üzerinde vesayet yetkisi mevcuttur. Köy muhtarının köylü yararına olmayan kararlarını bozabilir. Genel emir çıkartma yetkileri yoktur, yetki genişliğinden yararlanmazlar.İlçe Müdürlükleri (İlçe İdare Şube Başkanları): Bakanlık Müdürlükleri, kaymakama karşı sorumludurlar. Hiyerarşik denetim.

Bölge TeşkilatlarıBölge Valilikleri ve Bölge GM olarak ikiye ayrılır. Bölge Valilikleri henüz uygulamaya geçmiş değil. Bakanlığa bağlı kuruluşların bölge teşkilatlarından (Karayolları Bölge Müdürlüğü, Vakıflar Bölge Müdürlüğü) ise GM’lükleri ifade eder.GAP – Sanayi ve Teknoloji Bakanlığına bağlı bir kuruluştur. Kendisine özgü yapısı vardır. Çünkü farklı alanlarda hizmet sunmaktadır. Tüzel kişiliği vardır.Bucaklar ortadan kaldırılmıştır.

İki şekilde bir ktk söz konusu olabilir:Ya açıkça Anayasa, Kanun veya CB Kararnamesinde ktk olduğu belirtilmiştirÖR: İl, belediye ve köy – Anayasa; Rekabet Kurumu – Kanunİ; CB Kararnamesi Devlet Su İşleri Genel MüdürlüğüYa da ktk olduğu belirtilmemiş bir tüzel kişiliktir veKamu gücü ayrıcalıklarıyla donatılmıştır (Kanunlarda açıkça belirtilmiş olmalı, hangi ayrıcalıkların olduğu, tek başına ktk olmak yetmez)Devlet tarafından kurulmuştur (CB Kararnamesiyle veya Kanunla)İkiye ayrılırlar: Malvarlığı topluluğu ktk’lar (kamu kuruluşu – sınırlı sayıda değil); insan topluluğu (kamu idareleri – devlet, il özel idaresi, belediye, köy)

İdarenin Bütünlüğü İlkesiHiyerarşi ve vesayetten oluşur.Üniter devletlerde, tek egemenlik söz konusudur. Tek egemenlik varsa, parçaları arasında bir çatışma olmamalı – çift başlılık olmamalı.Anayasa m. 123/1Parçalar arasında bütünlüğü sağlayan ilke

HiyerarşiAynı kamu tüzel kişisi içerisindeki ast-üst ilişkisi (amir-memur)ÖR: Merkezi idarede en yüksek amir – CBÖR: Bakanlar da kendi bakanlığı içinde en yüksek amir.ÖR: Yerel idarelerde ilde vali; belediyede belediye başkanı; köyde muhtarÖR: Üniversitede rektör; TRT’de Genel MüdürSadece merkezi idarede değil, tüm ktk’larda mevcutKişi ve işlem üzerindeki yetkilerden oluşurKendiliğinden mevcuttur, ayrıca kanunla verilmesine gerek yoktur.Vazgeçilmez bir yetkidir, gerektiği hallerde kullanmak zorunludur.Ast, üstün bu yetkisine karşı yargı yoluna veya bir üst makama şikayet yoluna gidemez (İst: Kişisel menfaati varsa – kendisinin özlük haklarıyla ilgili tasarruflar)

Hiyerarşik Düzen ÖrnekleriBakan – Bakan Yardımcısı – Genel Müdür – Daire BaşkanıBakan – Vali – Kaymakam – İlçe Milli Eğitim Müdürü – İlkokul MüdürüRektör – Dekan – Bölüm Başkanı – Anabilimdalı Başkanı

Kişiler Üzerindeki HiyerarşiAtama, Terfi vs Yetkisi (657 SK’da sicil verme yetkisi ortadan kaldırılmıştır) – tüm amirlere değil, sadece en üst amire tanınmış bir yetkidir. Bu yetki de kanunla açıkça verilmelidir.Astı disiplin yetkisi – her amir disipline etme yetkisine sahip değildir, kanunda açıkça yetkili amir belirtilmiştir. Kendiliğinden değil, ancak açık kanuni dayanakla söz konusu olabilir.Astlar arası işbölümü, görev bölüşümü yapma yetkisiEmir ve talimat verme yetkisi – Onun yerine geçip işlem tesis edemez. Yetkiler kanundan doğmuştur, kullanacak kişi bellidir.Anayasa m. 137Ast, emir, yönetmelik, CB Kararnamesi, kanun veya Anayasa’ya aykırıysa, talimatı yerine getirmez ve üste bildirirÜst eğer yazılı şekilde (İst: Kanunda açıkça belirtilmek kaydıyla kamu düzeni ve güvenliğinin korunmasına dair ivedi durumlar ve askeri hizmetlerin görülmesi) bu talimatı tekrarlarsa, ast bu talimatı yerine getirir. Bu durumda, ast artık sorumlu tutulmaz.Şayet talimat suç teşkil ediyorsa, ast bunu hiçbir şekilde yerine getirmez. Getirirse, astın sorumluluğu söz konusu olur.

İşlemler Üzerindeki HiyerarşiÜst, astın işlemlerini hem yerindelik hem de hukuki açıdan denetler.Üst, astın işlemleri ilga edebilir, geri alabilir, bozabilir.

Hiyerarşi Yetkisine Tabi OlmayanlarHakimlerAskerlerMerkezi idare içindeki teknik uzmanların, uzmanlıkları dahilindeki faaliyetleri üzerinde hiyerarşik yetki kullanılamazÜniversite öğretim elemanlarının eğitim, öğretim ve bilimsel araştırma faaliyetleri üzerinde hiyerarşi yetkisi kullanılamaz.

İdari VesayetAnayasa m. 127İstisnaidir ve kanunda açıkça öngörülen hallerde ve kanunda belirtilen işlemler için söz konusu olabilirKanunla verilirİki ayrı tüzel kişi arasında yer alan (Merkezi İdarenin diğer ktk’lar üzerindeki yetkisi) bir ilişkidir. Bir ktk, diğer bir ktk üzerinde sınırlı ve istisnai denetim yetkisine sahip olmakta.Vesayete tabi ktk – organ, diğer ktk’nın vesayet yoluyla kullandığı yetkisine karşı idari yargıya başvurabilir.Yetki devriyle vesayet yetkisi devredilemezKişiler ve işlemler üzerinde olmak üzere ikiye ayrılır

Kişiler Üzerindeki VesayetYerel idare organlarının ve meslek kuruluşu sorumlu organlarının geçici olarak görevden uzaklaştırılmasıBu organların organlık sıfatının sürekli olarak alınması, ancak idari yargıyla söz konusu olabilir.Geçici görevden alma ile sınırlı; atama vs yetkisi yoktur.

İşlemler Üzerinde İdari Vesayet Yetkisiİptal Yetkisi – İşlem tesis edildiği andan itibaren ortadan kalkar.Bir örneği: Kaymakam, muhtarın köylünün faydasına olmayan kararlarını bozabilmesi (Köy kanunu m. 40)Bozma: Bozulduğu andan itibaren ortadan kalkar.Onama Yetkisi – Onama işlemi ile onanan işlemler farklıdır (Bunlara yöneltilen iptal davaları da farklıdır)Bir örneği: Kamulaştırma için, ilçe belediye encümeninin kamu yararı kararının kaymakamca onanması (Kamulaştırma Kanunu, m. 6)Kararın Yeniden Görüşülmesini İsteme YetkisiErteleme Yetkisi – Uygulanmasının Durdurulması YetkisiDüzeltme (Değiştirerek Onama) Yetkisiİzin YetkisiYargıya Başvurma Yetkisi – Vesayet konusu işlemlere karşı merkezi idare temsilcisi yargıya da başvurabilirEmir ve talimat yetkisi yoktur.

İdari TeşkilatMerkezi Teşkilat (Devlet İdaresi)Başkent TeşkilatıCB, CB Yardımcıları, Bakanlar, Yardımcı Kuruluşlar (Sayıştay, MGK, YAŞ ve Danıştay)Taşra Teşkilatıİl Genel İdaresi ve İlçeYerinden Yönetim KuruluşlarıYer Yönünden Yerinden Yönetim Kur. (Yerel Yönetimler, Mahalli İdareler): İl Özel İdaresi, Belediye ve KöyHizmet Yönünden Yerinden Yönetim Kur. (Kamu Kurumları): YÖK, Üniversite, TRT, TÜBİTAK, Vakıflar GM, Orman GM, Karayolları GM, KİT’ler, SGK vs.

6711 Sayılı Anayasa Değişikliği Öncesi ve Sonrasıİlgili değişiklik 9 Temmuz 2018’de yürürlüğe girdi.Bakanlar Kurulu ve Başbakanlık kaldırılmış, bunlara ait yetkiler CB’ye devredilmiştir.CB Yardımcıları getirilmiştir. Pek bir görevleri yok. CB tarafından atanır ve istendiği zaman azledilirler.Bakanların yetkileri azaltılmıştır. Artık TBMM’ye değil, doğrudan CB’ye karşı sorumludurlar.Karşı-imza ortadan kalkmıştır. Artık CB tüm işlemlerini tek başına yapabilmektedir. Normalde CB’ye ek, başbakanın veya ilgili bakanın da karşı-imzası gerekmekteydi. Böylece, sorumluluk CB’ye ait değil, ilgili bakana ait olmaktaydı. Başbakanlık ortadan kalktığı için bu uygulama da kalktı.

CumhurbaşkanlığıGörev süresi (5 yıl, en fazla iki defa), seçilmesi (doğrudan halk tarafından), diğer şartlar (+40 yaş, yükseköğrenim sahibi, TR vatandaşı vs) gibi konular Anayasa Hukukunun alanına girer.Genel yürütme yetkisine sahiptir (Anayasa m. 104). Merkezi idarede idari bir görev veya yetki, kanun-kararname veya anayasayla başka bir bir makama verilmemişse CB’ye aittir.Diğer idari görev ve yetkileri: Kararname çıkartmak, yönetmelik çıkartmak, diğer düzenleyici işlemleri yapmak (Düzenleme yetkileri); olağanüstü hal ilan etmek ve OHAL CB kararnamesiyle düzenleme yapmak, üniversite rektörlerini seçmek ve atamak, Devlet Denetleme Kuruluna her türlü idari soruşturma, inceleme, araştırma ve denetleme yaptırtmak, DDK üye ve başkanlarını atamak, YÖK üyelerini seçmek ve atamak, Genelkurmay Başkanını atamak, üst kademe kamu yöneticilerini atamak, görevlerine son vermek (Buradakilerin hepsi – diğer düzenleyici işlemler yapmak haricinde – Anayasa’da belirtilmiştir).

CB’nin Atama YetkisiGenel: Üst Kademe Kamu Yöneticilerni Atamak, Görevlerine Son VermekÜst Kademe Kamu Yöneticileri: 10 Temmuz 2018 tarih ve 3 Sayılı CB Kararnamesinde iki ek cetvel halinde. İlk ektekiler doğrudan CB tarafından seçilir (MİT Başkanı, Merkez Bankası Başkanı, TRT Genel Müdürü, Rektör, Vali, Diyanet İşleri Başkanı, Büyükelçiler, Genel Müdürler). İkinci ektekilere dair ise onama yapar (Bakanlık İl Müdürleri, İl Emniyet Müdürleri, Vali Yardımcıları, Kaymakam), bakan gibi ilgili makamın atamasını onaylar. Burada belirtilmeyenleri atama yetkisi ise amirlerindedir.Bu yetki bir basit işlemdir. CB’nin tek yanlı iradesiyle vücut bulur. Sonuçtada başkasının onayına gerek yoktur. Başka bir makamın teklifine de ihtiyaç yoktur (ikinci cetveldeki atama üsulünün Anayasa’ya aykırı olduğu yönünde görüş var bu sebeple).

CB İşlemleriTek Yanlı – Sadece CB’nin iradesiyleBireysel İşlemler : Somut, belirli bir kişiye veya duruma ilişkin olan işlemler. ÖR: Rektör Atama İşlemi. CB Kararı diye RG’de yayınlanır genelde. Yargısal denetimleri mümkün. Artık tek başına yaptığı işlemlerin yargı denetimi dışında olduğuna dair Anayasa hükmü kaldırıldı. Bu durumda, iptal ve tam yargı davalarında, Danıştay ilk derece mahkemesi olarak görev görür. Ama idari nitelikte değilse, zaten buranın kapsamında da olmaz, yargı denetimine de tabi olmaz (Yargı organıyla, yasama organıyla ilişkileri – hükümet fonksiyonları).Düzenleyici İşlemler: Genel, objektif ve kişilikdışı durumlara ilişkin işlemler. ÖR: CB Kararnamesi, CB Yönetmelikleri ve CB Diğer Düzenleyici İşlemleri.İki Yanlı – Sözleşmeler – Karşılıklı Uygun İradeler Şart

CB Teşkilatı10 Temmuz 2018 tarih ve 1 nolu Kararnameye düzenlenmiştir.CB İdari İşler Başkanlığı: Eski CB Genel Sekreterliği yerine gelmiştir. TR’deki en yüksek devlet memuru, İdari İşler Başkanıdır (Önceden Başbakan Müsteşarıydı).Genel Müdürlükler: İdari İşler Başkanlığına bağlı alt birimlerdir. ÖR: Hukuk ve Mevzuat GM, Güvenlik İşleri GM vs.CB Politika Kurulları: Eğitim ve Öğretim Politikaları Kurulu, Ekonomi Politikaları Kurulu, Hukuk Politikaları Kurulu vs. İcrai değil, istişari niteliktedirler, danışma organıdırlar.CB OfisleriCB’ye Bağlı, CB’yle İlişkili-İlgili Kurum ve Kuruluşlar (Kanun veya kararnameyle kuruluşlar bağlı veya ilişkili hale getirilebilirler).Bağlı Kurum ve Kuruluşlar: Bir kısmının ayrı bir tüzel kişiliği var (Savunma Sanayii, Türkiye Varlık Fonu – idari vesayet ilişkisi), bir kısmının da ayrı bir tüzel kişiliği yok (Diyanet İşleri Başkanlığı – hiyerarşi ilişkisi). MİT Başkanlığı, MGK Genel Sekreterliği, DDK, İletişim Başkanlğı.İlişkili-İlgili Kuruluşlar: Hizmet Yönünden Yerinden Yönetim Kuruluşlarıdır. Ayrı tüzel kişilikleri mevcuttur (idari vesayet ilişkisi). Uygulamada şu an sadece Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu var (TMSF).

Devlet Denetleme Kuruluİdarenin hukuka uygun ve verimli işleyip işlemediğini ve geliştirilip geliştirilmediğini denetler.CB’ye bağlı bir kuruluştur. Anayasa m. 108’e göre, Tüm kamu kurum ve kuruluşlarında, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarında, her türlü işçi ve işveren kuruluşlarında, kamuya yararlı dernek ve vakıflarda, sermayesinin yarısından fazlasına kamu kurum ve kuruluşların katıldığı her türlü kuruluşta inceleme, denetleme, soruşturma işlemleri yapar.DDK adına denetim yapan grup başkanı, sorumluları görevden uzaklaştırabilir veya bu tedbirin uygulanması için yetkili makamlara önerebilir.

BakanlıklarKonularına göre devlet tüzel kişiliğini temsil eder.Eski sistemin aksine, milletvekilliği ile bakanlık bağdaşmaz. Bakan veya CB yardımcısı olarak atananların milletvekilliği sona erer.Eski sistemin aksine, artık bir genel yürütme yetkisine sahip değiller. Genel yürütme yetkisi CB’ye ait. Buna göre, ancak kanunla, kararnameyle veya Anayasayla kendisine ne yetki ve görev verilmişse bakanların görev ve yetkisi ondan ibarettir.Bakanlığın en yüksek hiyerarşik amiridir. Emir ve talimat yetkisi vardır.Kendisine bağlı, kendisiyle ilgili veya ilişkili kuruluşlar üzerinde vesayet yetkisine sahiptir.2 nolu cetvelde belirtilenleri atama yetkisine sahiptir. Cetvellerde belirtilmeyenleri de atama yetkisine sahiptir.Yönetmelik çıkarma yetkisine sahiptir.CB’ye karşı sorumludur, eskiden TBMM’ye karşıydı. Bunun neticesinde, CB, istediğinde bakanı azledebilir.Eylemlerinden ötürü, kendilerine karşı direkt değil; idareye karşı tam yargı (idari sorumluluk için) dava açılır.

Bakan YardımcılarıMüsteşar artık yok. Eskiden, en yakın yardımcı ve danışmandı.Bakan yardımcıları mevcut. Bunlar bakana karşı hizmetlerin yürütülmesi açısından sorumlu.Bakan müşavirleri de mevcut.

Bakanlık TeşkilatıMerkez Teşkilatı : Bakan, Bakan Yrd., Genel Müdürlük, Kurul Başkanlığı, Daire Başkanlığı.Taşra Teşkilatı: İl Kuruluşları (Vali, İl Müdürlüğü, Şube Müdürlüğü, Şeflik), İlçe Kuruluşları (Kaymakam, İlçe Müdürlüğü, Şube Müdürlüğü ve Şeflik), Doğrudan Merkeze Bağlı Taşra Kuruluşları (Bölge Müdürlüğü, Şube Müdürlüğü, Şeflik).ÖR: İçişleri Bakanlığı – İçişleri Bk. Yrd. – Emniyet Genel Müd. – Vali – İl Emniyet Müdürlüğü – İlçe Emniyet Müdürlüğü (Yurtdışı – Müşavirlikler)Yurtdışı Teşkilatı: ÖR: Diplomatik temsilciler ve konsolosluklar.Bağlı Kuruluşlar: Emniyet GM – İçişleri Bak., Tapu Kadastro GM – Çevre ve Şehircilik Bak.; Ayrı tüzel kişilikleri olanlar (Devlet Su İşleri GM, Orman GM – Tarım ve Orman Bak.; Karayolları GM – Ulaştırma ve Altyapı Bak.)İlgili Kuruluşlar: Devlet Demir Yolları İşletmesi – Ulaştırma ve Altyapı Bak., Türkiye Bilimler Akademisi – Sanayi ve Teknoloji Bak., SGK – Çalışma, Sosyal Hizmetler ve Aile Bakanlığı, TSE – TÜBA – TÜBİTAK – Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, İŞKUR – Çalışma, Sosyal Hizmetler ve Aile Bak. Bunlar hizmet yönünden yerinden yönetim kuruluşlarıdır.İlişkili Kuruluşlar: Çeşitli düzenleyici ve denetleyici kurumlar. EPDK, Rekabet Kurumu – Ticaret Bak., TRT – CB İletişim Başkanlığı, BDDK, SPK – Hazine ve Maliye Bak., RTÜK – Kültür ve Turizm Bak.Fazlası için bkz. Kaysis.gov.tr

Başkentteki Yardımcı KuruluşlarDanıştay, Sayıştay, MGK, Yüksek Askeri ŞuraDanıştay: İstişari ve Yargısal görevleri vardır. Şu istişari görevi var: Kamu imtiyaz şartlaşma ve sözleşmeleriyle ilgili danışma görevinden ibarettir. Mecburi danışma söz konusudur. Ama görüşü idareyi bağlamaz. Danışılmazsa, işlem şeklen sakat olur.Sayıştay: Yargısal ve idari görevleri mevcuttur. Merkezi yönetim bütçesi kapsamındaki kamu idareleri ile sosyal güvenlik kuruluşlarının gelir ve giderleri ile mallarını TBMM adına denetlemek ve sorumluların hesap ve işlemlerini kesin hükme bağlamak ve kanunlarla verilen inceleme, denetleme ve hükme bağlama işlerini yapmakla görevli kuruluştur. Keza, mahalli idarelerin hesap ve işlemlerinin denetimi ve kesin hükme bağlanması da Sayıştay tarafından yapılır. Ayrıca, TSK’nın elindeki devlet malları da Sayıştayın denetimine tabidir. Mali yükümlülükler (vergi vb) hakkında Danıştay-Sayıştay kararları çatışırsa, Danıştay kararları esas alınır.MGKCB ve yardımcıları, Adalet, Milli Savunma, İçişleri, Dışişleri Bak., Genel Kurmay Başk., Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanından oluşur.Milli güvenlikle ilgili kararlar alır. Ama bu kararlar CB’yi bağlamaz. Görüş niteliğindedir.

Taşra TeşkilatıCoğrafi durum, ekonomik şartlara ve kamu hizmeti gereklerine göre il, ilçe ve bölge idareleri kurulur.İl genel idaresinin başında vali bulunur. İllerin kurulması, kaldırılması ve isimlerin değiştirilmesi kanunla olur. Bir ilçenin birinden alınıp diğerine bağlanması için de kanun gerekir.

İl Genel İdaresiVali, doğrudan CB kararıyla atanır. İstisnai memurluktur. CB istediği zaman geri alabilir. Görev süresi, CB’nin görev süresini geçemez. İlde, bakanlıkların ve CB’nin temsilcisidir. İl idaresi açısından CB’ye karşı sorumludur.Genel Emir verme yetkisi vardır. Kanun veya CB kararnamesine dayanmak kaydıyla, il çapında düzenleyici işlem yapabilir. İl çapında kolluk yetkilerine sahiptir, buradaki kolluğun genel amiridir. Hiyerarşik yetkiye sahiptir.İl İdaresi Kanunu m. 9/D : Bütün devlet daire, müessese ve işletmelerini, özel idare, belediye, köy idarelerini denetler, teftiş eder. Vesayet yetkisi tanınmıştır.Vali haricinde, İl İdare Şube Kurulu Bşk’lıkları (İl Müdürü) mevcuttur. Her bir bakanlığı temsil amacıyla. ÖR: İl Sağlık Müdürü gibi. Bunlar valiye karşı sorumludur. Yazışmalarını kural olarak ancak valilik aracılığıyla yapabilirler.

İlçe İdaresiHer ilde birden fazla ilçe mevcuttur. Merkezde merkez ilçe bulunur. Fakat merkez ilçe kaymakamı bulunmaz, direkt vali merkez ilçeye bakar.İst: Büyükşehir belediyesi kurulan illerde merkez ilçe kavramı yoktur. Merkez, birden fazla ilçeden oluşur ve her bir ilçe için kaymakam mevcuttur.Başında Kaymakam bulunur. Meslek memurluğudur, güvencelidir. İçişleri Bakanlığı kararı ve CB’nin onayı ile atanırlar (Cetvel 2). Doğrudan CB’yle yazışamazlar, ancak vali aracılığıyla (ist: olağanüstü haller). Kanunda açıkça kendisine yetki verilmemişse, devlet tüzel kişiliğini temsil etme ve onun adına işlem yapma yetkisi yoktur. İlçenin genel idaresini yerine getirir (tüm bakanlık teşkilatının hiyerarşik amiridir). Kolluk amiridir ilçede. Köy ve belediyeler üzerinde vesayet yetkisi mevcuttur. Köy muhtarının köylü yararına olmayan kararlarını bozabilir. Genel emir çıkartma yetkileri yoktur, yetki genişliğinden yararlanmazlar.İlçe Müdürlükleri (İlçe İdare Şube Başkanları): Bakanlık Müdürlükleri, kaymakama karşı sorumludurlar. Hiyerarşik denetim.

Bölge TeşkilatlarıBölge Valilikleri ve Bölge GM olarak ikiye ayrılır. Bölge Valilikleri henüz uygulamaya geçmiş değil. Bakanlığa bağlı kuruluşların bölge teşkilatlarından (Karayolları Bölge Müdürlüğü, Vakıflar Bölge Müdürlüğü) ise GM’lükleri ifade eder.GAP – Sanayi ve Teknoloji Bakanlığına bağlı bir kuruluştur. Kendisine özgü yapısı vardır. Çünkü farklı alanlarda hizmet sunmaktadır. Tüzel kişiliği vardır.Bucaklar ortadan kaldırılmıştır.