Atatürk İlke Ve İnkılapları Notları

• İlk kez Mondros (30 Ekim 1918) Antlaşmasıyla Osmanlılar fiilen bitmiştir.
• İlk işgal → Musul (İngilizler)
• İlk direniş → Hatay-Dörtyol (Fransızlara)
• İlk cemiyet → Trakya-Paşaeli Cemiyeti
• İlk Kuva-i Milliye örgütlenmesi → Batı Anadolu’da Yunanlılara karşı (Ayvalık)
• İlk kez Paris Barış Konferansında (18 Ocak 1919) İzmir Yunanlılara verildi
• Manda fikri ilk kez Paris Barış Konferansında ortaya çıktı
• İlk Türk haklılığını gösteren uluslararası belge → Amiral Bristol Raporudur
• İlk Kuva-i Milliye Cephesi → Ayvalık

• İlk Kurtuluş Savaşı belgesi → Amasya Genelgesi
• İlk cumhuriyet belirtisi → Amasya Genelgesi, “Milletin bağımsızlığını yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır.”
• Mustafa. Kemal’in ilk ihtilal bildirisi → Amasya Genelgesi
• İlk milli kararların alınması→ Erzurum Kongresi
• İlk Temsil Heyeti → Erzurum Kongresinde kuruldu
• İlk Manda reddi → Erzurum Kongresinde oldu
• İlk Milli Kongre → Sivas Kongresi’dir
• İlk kez cemiyetler, Sivas Kongresinde birleştirildi. (Anadolu ve Rumeli Müdafa-i Hukuk Cemiyeti)
• İlk kez Temsil Heyeti Sivas Kongresinde millileştirildi
• Temsil Heyeti’nin ilk siyasi başarısı → Damat Ferit Paşa Hükümetinin istifasıdır
• İlk kez Amasya Görüşmelerinde Temsil Heyeti İstanbul hükümeti tarafından hukuken tanınmıştır
• İlk Kurtuluş Savaşı resmi bildirisi → Misak-ı Milli

• Kapitülasyonlara ilk tepki → Misak-ı Milli
• İlk Milli Sınır kavramı → Erzurum Kongresi
• İlk milli sınırların belirlenmesi →Misak-ı Milli
• İlk Milli Meclis → 23 Nisan 1920 TBMM
• İlk geçici meclis başkanı → Sinop Milletvekili Şerif Bey
• İlk Meclis Başkanı → Mustafa Kemal
• İlk Hükümet → Meclis Hükümetidir
• İlk yeni Türk Devleti Anayasası → 20 Ocak 1921 Teşkilat-ı Esasiye
• İlk Kanun → Ağnam vergisi (Hayvan vergisi)24 Nisan 1920
• Ayaklanmalara karşı ilk önlem → Hıyaneti Vataniye Yasası (29 Nisan 1920)
• Kuva-i Milliye’ nin bir bayrak altında toplanması → 9 Ekim 1920 Pozantı Kongresi
• İlk kez Düzenli Ordu 8 Kasım 1920’de Batı cephesinde kuruldu
• TBMM’nin ilk siyasi başarısı → Gümrü Antlaşması (Ermenistan) – 3 Aralık 1920
• Düzenli ordunun ilk askeri başarısı → I. İnönü Muharebesi
• Yeni devleti ilk tanıyan batılı devlet → Rusya (Moskova Antlaşması)

• TBMM’nin ilk müttefiki → Rusya
• Yeni devleti ilk tanıyan İtilaf Devleti → Fransa (Ankara Antlaşması)
• İlk Anadolu’yu terk eden → İtalya (Sakarya Savaşı)
• İtilaf devletleri TBMM’yi hukuken Londra Konferansında tanıdılar
• Doğu sınırımız son şeklini alması → Kars Antlaşması (Kafkas Devletleri)
• Güney sınırımız son şeklini alması → Ankara Antlaşması (Fransa)
• Irak sınırımız son şeklini alması → 1926 Ankara Antlaşması (İngiltere)
• Batı sınırımız son şeklini alması → Lozan Antlaşması
• İlk ve tek yenilgi → Eskişehir-Kütahya Muharebesi
• İlk başkomutan yasasıyla Mustafa Kemal “Başkomutan” olarak Sakarya’da savaştı
• İlk Genelkurmay Başkanı → Fevzi Çakmak
• İlk Cumhurbaşkanı → Mustafa Kemal

• İlk Başbakan → İsmet İnönü
• İlk Meclis Başkanı →Ali Fethi Bey (Cumhuriyet dönemi)
• T.C. ilk siyasi partisi → Cumhuriyet Halk Fırkası
• T.C. ilk muhalefet partisi → Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası
• İlk güçler birliği → 1921 anayasasında
• İlk güçler ayrılığı → 1961 anayasasında
• Unvan alan ilk şehir → Maraş’tır. (Kahraman)
• İlk kez çok partili hayata 1946’da geçildi
• Osmanlı Devleti’nin resmen bitişi → 1 Kasım 1922 Saltanatın kaldırılmasıdır
• Kurtuluş Savaşı fiilen bitişi → Mudanya Ateşkes Antlaşması
• Kurtuluş Savaşı resmen bitişi → Lozan Antlaşması
• Laikliğin ilk aşaması → Saltanatın kaldırılması
• 1930’da Devletçilik ilkesine geçildi
• İlk beş yıllık kalkınma planı 1933-1938 yıllarında uygulandı
• 1937’de Atatürk İlkeleri, anayasaya girdi
• Atatürkçülük olarak adlandırılan düşünce sisteminin temellerini oluşturan ilkeler bir program halinde yürürlüğe konmuş; Cumhuriyet Halk Partisi Kongresi’nde parti programı haline getirilmiş, 1937’de ise Anayasa’ya alınmıştır.

1) Cumhuriyetçilik:

• Cumhuriyet bir yönetim biçimidir. Halkın kendi kendisini yönetmesi şeklidir. Milli egemenliğe dayalı devlet sistemidir. Hürriyet, eşitlik ve yönetime katılmanın güvencesidir. Baskı, şiddet ve sınıf ayrıcalıklarının olmadığı devlet yönetimidir. Cumhuriyetçilik ilkesi milli egemenlik, bağımsızlık, milliyetçilik ve halkçılık ilkeleriyle bir bütün oluşturur. Mustafa Kemal cumhuriyetçilik ilkesini tüm siyasi tartışmaların dışında tutmuştur. Bu durum aynı zamanda Anayasa’nın değişmez hükümleri arasında da yer almıştır.

Cumhuriyete geçiş için yapılan hazırlıklar:

• Amasya Genelgesi’nin yayımlanması.
• Erzurum ve Sivas kongrelerinde “ulusal egemenlik” doğrultusunda kararlar alınması.
• TBMM’nin açılması.
• Teşkilat-ı Esasiye Kanunu’nun hazırlanması.
• Saltanatın kaldırılması.
• İkinci TBMM’nin açılması.

Cumhuriyetçilik ilkesi doğrultusunda yenilikler:

• Cumhuriyetin ilan edilmesi.
• Halifeliğin kaldırılması.
• 1924 Anayasası’nın hazırlanması.
• Hukukta laikliğe geçilmesi.
• Kadınlara seçme ve seçilme hakkı tanınması.
• Çok partili hayata geçilmesi.

Not: Kuruluş şekli cumhuriyet de olsa, gerçek anlamda demokratik bir rejimin kurulmadığı durumlarda milli iradenin tam olarak yönetime yansıması mümkün değildir. Örneğin, Çin Halk Cumhuriyeti, eski Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği veya Mısır Arap Cumhuriyeti gibi devletlerde, yönetim mekanizmasının kuruluş şekli cumhuriyet olmasına rağmen, rejim demokratik değil, daha ziyade oligarşik bir niteliktedir. Bu nedenle, tam bir cumhuriyet yönetiminin kurulabilmesi için halkın istek ve görüşlerinin doğrudan yönetime yansıması gerekir. Halkın istek ve görüşlerinin yönetime yansımasının yolu ise çok partili ve özgür bir siyasi ortamın varlığını gerektirir. İnsanların düşüncelerini özgürce dile getirme haklarının baskı altında olduğu hiçbir yönetim demokratik değildir.

2) Milliyetçilik:

• Fransız İhtilali ile ortaya çıkan bir düşünce sistemidir. Ulusal birlik ve bütünlüğü sağlama ve sürdürmeyi amaçlar. Dil, ülkü, kültür, tarih ve vatan birliğine dayanır. Milli varlığın korunması ve sürdürülmesi için dil, kültür ve vatan birliği olan tüm fertlerin birlikte, ortak hedefler doğrultusunda çalışmasını öngörür. Milliyetçilik ilkesinin gerçekleşebilmesi için tam bağımsızlığın sağlanması zorunludur. Bu nedenle bağımsızlık ilkesi milliyetçiliği bütünler.

Milliyetçilik ilkesine göre, ulusun tüm bireyleriyle;

• amaç, kader, kültür ve dilde ulusal bilince varması,
• ülke ve ulus bütünlüğü için birlikte çalışması ve eyleme geçmesi,
• yönetimde, ekonomide, iç ve dış politikada, kültürde bağımsızlık doğrultusunda gelişmeye ve çağdaşlaşmaya katkıda bulunması gerekir.
• Mustafa Kemal’in milliyetçilik anlayışına göre bütün fertler bir bütündür; sınıf ayrıcalığı ve ırk üstünlüğü yoktur. Mustafa Kemal’in milliyetçilik düşüncesi bu yönüyle Faşizm ve Nazizm’den ayrılır. Akılcı, barış yanlısı ve insancıldır. Ulusal çıkarları savunur; fakat, başka ulusların varlık ve çıkarlarına da saygı gösterir. Yabancı sermayenin ulusal çıkarlar doğrultusunda kullanılmasına karşı değildir. Fakat, ülke ekonomisinin yabancı sermayenin denetimine geçmesine de izin vermez.

Milliyetçilik ilkesi doğrultusunda yapılan yenilikler:

• Türk Tarih Kurumu’nun kurularak, Türklerin kurdukları uygarlıkların araştırılması ve insanlık tarihine yaptıkları katkının açığa çıkarılması.
• Türk Dil Kurumu’nun kurularak, Türk dilinin inceliklerinin ve öz kaynaklarının araştırılması.
• Milli ekonomiye geçilerek, yabancı işletmelerin millileştirilmesi.

3) Halkçılık:

• Toplumsal barışı sağlamayı, sınıf ayrıcalığını önlemeyi, halkın temel sorunlarını çözmeyi ve devlet yönetimine katılmada tüm bireylere eşit imkanlar tanımayı hedefler. cumhuriyetçilik ve milliyetçilik ilkelerinin doğal sonucudur.

Halkçılık ilkesinin gerekleri şunlardır:

• Hukuk kurumlarının eşitlik ilkesine bağlılığı.
• Devlet imkanlarının kullanımında adaletin korunması.
• Herkese eğitim ve yönetime katılmada fırsat eşitliği tanınması.
• Gelir dağılımında denge sağlanması.
• Toplumsal gruplar arasındaki ayrıcalıkların kaldırılması.
• Köylüye üretim kolaylığı sağlanması.
• Sosyal devlet anlayışının anayasal çerçevede yürürlüğe konması.

Halkçılık ilkesi doğrultusunda yapılan yenilikler:

• Soyadı Yasası’nın kabulü.
• Kadınlara, yönetime katılma hakkı tanınması.
• Aşar vergisinin kaldırılması.
• Devlet yatırımlarının ve sosyal hizmetlerin yaygınlaştırılması.
• Vatandaşların tüm devlet hizmetlerinden faydalanmasında eşitlik sağlanması.

4) Laiklik:

• Hukuk kurallarının dine değil, akıl ve pozitif bilime dayanmasıdır. Din ile devlet işlerinin ayrılmasını gerektirir. Laiklik tüm siyasi tartışmaların dışında tutulmuş, bu durum Anayasa’nın değişmez maddeleri arasında da yer almıştır.

Laiklik ilkesi doğrultusunda yapılan yenilikler:

• Halifeliğin kaldırılması.
• Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun kabulü.
• Medreselerin kapatılması.
• Evkaf ve Şer’iyye Vekaleti’nin kaldırılması.
• Medeni Kanun’un kabulü
• Maarif Teşkilatı Hakkında Kanun’un kabulü.
• Kıyafet değişikliği.
• Tekke ve zaviyelerin kapatılması.
• Yeni alfabenin kabulü.
• Anayasa’daki “Devletin resmi dini İslam’dır” maddesinin kaldırılması.
• Laikliğin Anayasal hüviyete kavuşturulması.

5) Devletçilik:

• Özel sektörün güç yetiremediği ağır sanayi yatırımlarının devlet eliyle gerçekleştirilmesi sistemidir. Özel teşebbüse karşı değildir. Hızlı kalkınma ve halkın temel ihtiyaçlarını çözümleme amacına yöneliktir. Devletçilik ilkesi halkçılık ilkesiyle bir bütün oluşturur. Devletçilik ilkesi doğrultusunda Planlı Ekonomi ‘ye geçilmiş; büyük fabrikalar, bankalar ve üretme çiftlikleri kurulmuştur.

6) İnkılapçılık:

• Toplumsal kurumların ve devlet düzeninin belli bir süreçte değiştirilmesi ve modernleştirilmesi düşüncesine açık olmadır. İnkılapları koruma ve sürdürmeyi amaçlar. Mustafa Kemal’in inkılapçılık anlayışı durağan bir nitelikte değildir. Günün gereklerine göre değişmeye ve gelişmeye açıktır.

• Monarşiden cumhuriyete geçiş,
• Hukuk sisteminin yeniden düzenlenmesi,
• Dil ve yazıda yapılan devrim,
• Yaşam tarzının değiştirilmesi,
• Tarım, ticaret, sanat gibi alanlarda modern esasların alınması inkılapçılık ilkesinin göstergelerindendir.

Bütünleyici İlkeler:

a) Özgürlük ve bağımsızlık: Kurtuluş Savaşı’nın başlarında halkın Milli Mücadele Dernekleri ve Kuva-i Milliye Cepheleri kurması özgürlük ve bağımsızlık ilkelerinin halk tarafından benimsendiğinin göstergeleridir. Milli egemenliğe dayalı ulusal bir devletin kurulması öncelikle tam bağımsızlığın sağlanmasıyla mümkündür.

b) Milli egemenlik: Cumhuriyetçilik ilkesini bütünler. Demokratik bir devlet düzeninin kurulmasının ön şartıdır. Halk iradesinin yönetime tam olarak yansımasını gerektirir.

c) Milli birlik ve bütünlük: Milliyetçilik ilkesinin doğal sonucudur. Ulusal çıkarların korunması, güçlü bir ulusal devletin kurulması, siyasi, sosyal, kültürel, ekonomik yönlerden toplumun ulusça kalkınabilmesi için birlik ve beraberliğin sağlanması gerekir.

d) Çağdaşlık: İnkılapçılık ilkesini bütünler. Tüm yönlerden modern bir toplumun oluşturulmasını ve Batı uygarlığının yakalanmasını hedefler.

e) Barış: Uluslararası sorunların barış yoluyla çözümlenmesini hedefler. “Yurtta sulh, cihanda sulh” ilkesinin uluslararası ilişkilerde uygulanmasıdır.

f) Akılcılık ve bilimcilik: Laiklik ve cumhuriyetçilik ilkelerini bütünler. Rasyonel bilim ve pozitif düşünceyi devlet ve toplum hayatına egemen kılmayı hedefler.

g) İnsancılık ve insan sevgisi: Yapılan inkılapların hümanist karakterini yansıtır. Tüm düzenlemelerin halka refah sağlamasını ve insanlar arasında sevginin artırılmasını hedefler.