Kars Terekeme ne demek? Terekemeler Kürt mü? Terekeme Alevi midir?

Kars Terekeme ne demek? Terekemeler Kürt mü? Terekeme Alevi midir?

Terekeme Karapapaklar Kafkasya coğrafyası halklarının bir parçası oğuz Türklerinin en mühim kollarından biridir. Tarihten günümüze kadar Terekeme Karapapaklar hakkında yazılan çizilenler, tutarsız rivayetler ve sözlü beyanlar, isim olarak yanlı, çarpıtılmış kirli ve içinden çıkılmaz hale gelmiş çeşitli kaynaklar, tezler ve görüşler ortaya atılmış, tarihi yapı taşları ve hadiseler görmezden gelinmiş, önemli bir o kadarda tarihsel olgu ve olaylar incelenmeden gözden kaçırılmıştır.

Karapapaklar veya Terekemeler (Azerice: Qarapapaqlar, Tərəkəmələr), Türkiye’de genel olarak Kuzeydoğu Anadolu’da, Kuzey Kafkasya’daki Derbent, Gürcistan’nın Borçalı/Kvemo Kartili, Azerbaycan’ın Kazah, İran’ın Sulduz bölgelerinde yaşayan Azerbaycan Türklerini oluşturan etnik boylardan biridir. Karapapak adı, siyah astragan papak (kalpak) giydikleri için Kafkasya’daki komşu halklar tarafından verilmiştir. Karapapakların diğer bir adı olan “Terekeme” ise Arapçadaki, Türkmenler sözcüğünün karşılığı olan Terâkime (تراکمه) sözcüğünden kaynaklanmaktadır.

“Terekeme” terimi “yurtlarını terk edenler” anlamında kullanılmaktadır. Çoğu zaman Terekeme olarak da adlandırılan Karapapaklar, Brockhaus ve Efron Ansiklopedik Sözlüğüne göre ayrı bir etnik grup olarak tanımlanmış olsa bile sıklıkla Azerbaycan Türklerinin bir alt etnik grubu olarak tanımlanmaktadır. Fahrettin Kırzıoğlu ve Zeki Velidi Togan gibi bazı tarihçilerin kuramlarına göreyse Karapapakların soyu Kumuklara dayandırılmıştır.

Terekemeler asıl itibarıyla Gürcistan’ın güneyinde, Ermenistan’ın kuzeybatısında, Dağıstan’ın güneyinde, Azerbaycan’ın iç ve kuzeybatı topraklarında yaşamaktaydılar. Güney Kafkasya’nın Rus işgaline uğramasıyla birlikte 1813 ve 1828 yılları arasında Osmanlı Devleti ve İran’a yoğun göç hareketleri yaşanmıştır. Osmanlı-Rus Savaşı, Rusya’nın sınırlarını Kars’ı da içe alacak şekilde genişlemesiyle sonuçlanınca, Terekemelerin yerleşim yerleri yeniden Rus egemenliği altına girdi. Rus Devrimi sonrası başlayan Sovyet yönetiminin ardından Karapapaklar, Sovyetler Birliği’nde ayrı bir millet olarak tanımlanmaya başlamıştır.

1930’larda Karapapakları ayrı bir millet olarak kabul etme politikası durdurulmuş ve 1944 yılında Ahıska Türkleri ile birlikte kitleler halinde Orta Asya’ya sürgün edilmişlerdir.

20. yüzyılın ortalarında yapılan nüfus sayımlarında Ahıska Türkleri ve Azerbaycan Türkleri ile birlikte sayılan Karapapakların günümüzdeki sayımlarda kendisini Karapapak veya Terekeme adlarıyla tanıtan kitleleri tespit edilmiştir.

1926’da Sovyetler Birliği’nin yaptığı nüfus sayımına göre ayrı bir millet olarak dahil edilen Karapapakların Güney Kafkasya’daki nüfusu 6.311 olarak tespit edilmiştir. Halk, bazen Orta Asya’daki Karakalpaklarla karıştırılır. Farklı görüşler de bulunmakla birlikte genel kanıya göre Karapapaklar Oğuz karakterli, Karakalpaklar ise Kıpçak karakterli Türklerdir.

Terekeme – Karapapak Türkleri Hakkında Sorular.

Terekemeler-Karapapak Türkleri kimlerdir?

Terekemelerinde Karapapaklarında kökeni oğuz Türklerine dayanıp Oğuzların Üçoklar kolunun Dağhan, onunda Eymür dalına mensup bir Türk ırkıdır. Oğuz soylu Eğmür boylu Türk topluluğudur. Mezhepleri değil de üst kimlik olarak “Türk” kimliğini öne çıkarmak gerekirse Terekemeler’de Karapapaklar’da aynı kökene sahip bir topluluktur. Zaten yaptığımız saha araştırmasında da kültür birliği gözlemlenmiş olup; yemeklerden, gelenek göreneklere, halk inanışlarından sözlü, edebi eserlere ve âşıklık geleneğine kadar ne varsa tüm ortak değerler aynı olup dilde lehçe farkı görülmemiş; bütün değerlerin ortak olduğu gözlemlenmiştir.

Terekeme ve karapapak isimleri ne manaya gelmektedir anlamları nelerdir?

“Terekeme”-“Karapapak” kelimelerinin manasal ve içerik olarak karşılığını öğrenmek amacıyla yaptığımız saha araştırmalarında (Gürcistan, Dağıstan, Azerbaycan) özellikle bu konu üzerinde köy-köy şehir bucak gezerek yerli halka sorduk. Özellikle yaşları 90’ın üzerindeki soydaşlarımızla yaptığımız söyleşilerde, bu konudaki edebi kaynaklardan da yararlanarak konu hakkında kesin ve yöresel bilgiler, bulgular elde ettik.
Yaptığımız çalışmada özellikle Terekemelerin veya Karapapakların anavatanı sayılan Gürcistan borçalı bölgesinde yoğun ve kütlesel olarak yaşadıkları köyler ve şehirlerde köken olarak Sünnilerin oğuz – Terekeme, Şiilerin ise oğuz- Karapapak olduklarını söylemeleri nasıl tek millet iki isimi aldıkları konusunda biraz olsun bize bilgi vermeye, konu netleşmeye başlamıştı. Terekemelerin Sünni mezhebine mensup olup; genellikle dağ kısmında dağ borçalı köylerinde kısmen şehirlerde meskûn oldukları, Şii mezhebine mensup olan Karapapakların ise genellikle aran yani ovalık düz arazide yaşamlarını sürdürdükleri tarafımızca tespit edilmiştir.

Ayrıca şehirlerdeki nüfusun genelinde beraber iç- içe bir hayat sürdürdükleri gözlenmiştir. Gürcistan Dmanisi (Başkeçit) şehri köyleriyle birlikte tamamı Sünni Terekemeler den oluşmaktadır. Bolnisi (Çürük Gamerli) tamamına yakını %70 Sünni terekeme köylerinden oluşmaktadır. Marneuli (sarvan) şehri ise tamamına yakını %90 Şii mezhebine mensup karapapaklardan oluşmaktadır. Karapapakların önemli bir kısmı da Tiflis merkez ve karayazı ilçesi, Kaspi, Gori tarafında meskûn karapapaklardan oluşmaktadır. Gürcistan’da olduğu gibi Azerbaycan ve Dağıstan’da da durum aynı sonuca bizi götürüyordu. Sadece Azerbaycan’daki Terekemeler kendilerini bazen tatar – Terekeme olarak niteliyorlardı.